Statut Monasterów PAKP Wprowadzenie do tematu. Ustawy monasterskie.
Poniżej przedstawiamy referat wygłoszony tytułem wstępu podczas Konferencji Mnichów i Mniszek PAKP 2.09.2015 r. Referat wygłosił dziekan klasztorów PAKP, ks. archimandryta Atanazy (Nos)- namiestnik Stauropigialnego Monasteru św. Onufrego w Jabłecznej.Ustaw to podstawowe prawidła duchowe prawosławnego monastycyzmu, które określają jego wewnętrzne zasady. Ustawy monasterskie nie stanowią jedynie zewnętrznego, formalnego dokumentu. Zadaniem Ustawów jest uporządkowanie wewnętrznego życia monastycznego każdego Monasteru i, dzięki temu, stworzenie jego mieszkańcom najdogodniejszych warunków do wypełnienia ewangelicznych zasad współżycia między ludźmi. Podążanie według reguł monasterskiego Ustawu to jeden z warunków zbawienia i zdobycia doskonałości chrześcijańskiej przez każdego adepta życia ascetycznego. Święty Antoni Wielki zapoczątkował w Egipcie, a później także na całym Wschodzie, ascetyczny tryb życia mniszego w całkowitym odosobnieniu – pustelniczego. Zasady rządzące tym rodzajem ascezy zostały zebrane spośród zachowanych sentencji samego Świętego. Znajdują sie one w pierwszym tomie Dobrotolubija, umieszczone w formie uporządkowanego Ustawu pustelniczego życia monastycznego, idiorytmicznego.
Równocześnie z idiorytmicznym życiem monastycznym rozwinęło się, za sprawą działalności św. Pachomiusza, życie cenobityczne. On także przedstawił i utrwalił zasady rządzące takim rodzajem ascezy, które w efekcie stanowią normę dla wszystkich cenobitycznych monasterów nie tylko na Wschodzie, również zachodnich.
Podczas największego rozkwitu życia cenobitycznego, zapoczątkowanego przez św. Pachomiusza, św. Bazyli Wielki odwiedził Egipt właśnie w celu przekonania się o charakterze i prawdziwości potrzeby życia ascetycznego w cenobiach. Odwiedził również klasztory i mnichów zamieszkujących Syrię i Palestynę. Wszystko, czego doświadczył i co zaobserwował święty Bazyli Wielki, wywarło na jego umyśle głębokie i niezwykłe wrażenie idealnego wzorca mniszej ascezy nie jako pojęcia odrębnego czy części chrześcijaństwa, lecz jako jego najwłaściwszej i najwznioślejszej istoty – najznakomitszego obrazu naśladownictwa Pana naszego Jezusa Chrystusa.
Równocześnie święty ten zakładał nowe klasztory oraz wprowadzał w nich cenobityczne zasady życia mniszego, starając się je utrwalać w formie pisemnej ze szczególną dbałością o przekazanie ducha monastycyzmu, a nie jedynie jego zewnętrznych prawideł. W tym celu św. Bazyli Wielki wykorzystywał egzegezę odpowiednich miejsc Biblii jako potwierdzenia Bożego zamysłu dotyczącego istnienia na ziemi takiego sposobu życia. Z tego też względu pisma św. Bazylego Wielkiego stanowią racjonalne i znakomite kierownictwo duchowe w płaszczyźnie prawdziwego i chrześcijańskiego życia monastycznego.
Niemalże równocześnie ze św. Bazylim Wielkim kolejny ważny przedstawiciel nurtu chrześcijańskiego monastycyzmu — św. Jan Kasjan (Rzymianin) odwiedzał, wraz z mnichem i przyjacielem Germanem, wschodnie klasztory — egipskie i syryjskie, wyłącznie w celu poznania i nauki zasad monastycznych. Św. Jan Kasjan nie był jedynie biernym obserwatorem lecz niezwykle pilnym uczniem zasad życia monastycznego. Zapisywał nie tyle pojedyncze sytuacje czy wypowiedzi spotkanych przedstawicieli monastycznej ascezy, ile całe ich wypowiedzi, wnikliwie je komentując i dokładnie opracowując.
Podobnie jak św. Bazyli Wielki św. Jan Kasjan powołał w swoim kraju dwa monastery – męski i żeński – które szybko zwróciły uwagę władz kościelnych i świeckich na godny podziwu wysoki poziom duchowy oraz moralność mnichów i mniszek nowopowstałych klasztorów. Miejscowi biskupi i namiestnicy, pragnąc także w swoich diecezjach i majątkach wprowadzić monastycyzm lub często podnieść poziom duchowy już istniejących monasterów, niejednokrotnie zwracali się z prośbą o zapisane kodeksy prawideł cenobitycznej ascezy monastycznej, wzorowane na jego obserwacjach u mnichów chrześcijańskiego Wschodu. Stworzone z tego względu dzieło stanowi odpowiedź na dobre zapotrzebowanie wszystkich adeptów prawdziwego monastycyzmu.
Opisane wydarzenia miały miejsce na południu Francji, jednakże we Włoszech także istniały klasztory, które nie kierowały się jeszcze autorytatywną, określoną i jednakową regułą monastyczną. Stworzył ją kilka dekad później św. Benedykt, założyciel wielu monasterów, dbając o należyte zasady życia wewnętrznego i zewnętrznego samych klasztorów. Jego Ustaw odwzorowuje zasady monastycyzmu zapisane przez św. Bazylego Wielkiego a także św. Jana Kasjana, o czym św. Benedykt wspomina wielokrotnie.
W ten sposób można określić zależności oraz ustalić kierunek oddziaływania wspomnianych Ojców Kościoła i ascetów: św. Benedykt kieruje nas do św. Bazylego Wielkiego oraz św. Jana Kasjana, którzy bezpośrednio czerpią z rad św. Pachomiusza Wielkiego. Nietrudno więc poprowadzić kolejną linię zespalającą św. Pachomiusza Wielkiego z Ascetami, a ostatnich połączyć z Apostołami – by w końcowym efekcie ukazać na Samego Pana naszego Jezusa Chrystusa. Oto Źródło naszego monastycyzmu.
Wczesne chrześcijaństwo przekazało nam cztery wielkie kodeksy monastyczne, które powstały w różnych okresach historycznych i różnych miejscach, lecz tworzone były w niebywale jednakowym duchu a nawet upodobnione w pojedynczych określeniach czy podobnym opisie.
Kodeks monastyczny wyraża porządek cerkiewny. Wszystkie urzędy, nazwy czy uporządkowanie cerkiewnych nabożeństw wyrażają prawidła Ojców Kościoła Siedmiu Soborów Powszechnych. Statut Monasterów PAKP wiernie odpowiada zaleceniom cerkiewnego porządku i hierarchiczności oraz odwzorowuje wszelkie wczesnochrześcijańskie kodeksy monastyczne.
Zgodnie z zaleceniami Świętych Ojców określa on charakter ascezy monastycznej i zawiera prawdziwość prerogatyw współpracy międzyludzkiej wszystkich adeptów cenobitycznego życia mniszego. Statut Monasterów PAKP uporządkowuje zewnętrzną i wewnętrzną organizacje Monasterów, określa zasady przyjęcia do klasztoru a także wyznacza duchowe, charakterystyczne cechy zasad posłuszeństwa w całodobowym kręgu monasterskiej egzystencji cenobium.
Statut określa porządek hierarchii duchowej w życiu monasterskim każdego cenobium, podaje nazewnictwo poszczególnych stopni i traktuje o zachowaniu w świątyni, porządku podczas spożywania posiłków czy o zachowaniu w celi mniszej. Statutu Monasterów PAKP zwraca także uwagę na pojęcie modlitewnej reguły każdego mnicha i mniszki oraz podaje zasady czasowego przebywania mnichów poza swoim Monasterem. Dokładnie ukazane są także powody i warunki wydalenia z Monasteru czy zasady pokuty tych osób, które w wyniku samowoli i działania bez porozumienia z hierarchią monasterską, opuścili mury klasztoru. Statut Monasterów Męskich i Żeńskich Świętego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego został zatwierdzony przez Święty Sobór Biskupów PAKP w dniu 30 marca 1999 roku. Obowiązuje wszystkie klasztory męskie i żeńskie na terytorium PAKP.
Statut Monasterów PAKP dokładnie określa obowiązki zarówno przedstawicieli monasterskiej władzy, jak i wszystkich tych, którzy są powołani do odpowiedzialności za poszczególne posłuszanija w świątyni oraz poza nią. Statut podaje nazwy urzędów hierarchii monasterskiej: Namiestnik, Dziekan, Spowiednik, Skarbnik, Ryzniczy, Ekonom, Kucharz, Ustawszczyk, Dyrygent, Ołtarnik, Dzwonnik, Prosfornik, Sekretarz i Bibliotekarz. O obowiązkach poszczególnych posluszanij w Monasterze PAKP usłyszymy w dalszej części Konferencji Mnichów i Mniszek PAKP.
